Dobrych informacji ciąg dalszy. Pojawił się korzystny dla przewoźników wyłom w orzecznictwie sądów w sprawach o ryczałty za noclegi ukształtowanym po uchwale 7 sędziów SN z 26.10.2017 r. Sąd Okręgowy w Łodzi uznał, że kierowcy mogą domagać się tylko rzeczywistego zwrotu kosztów podróży, a nie ryczałtów wynikających z rozporządzenia.
Ryczałty tak, ale na innej podstawie
We wpisach Co dalej z ryczałtami za noclegi? i Trybunał Konstytucyjny ponownie rozpozna sprawę ryczałtów za noclegi wspominałem, że pomimo wydania przez Trybunał Konstytucyjny w dniu 24.11.2016 r. wyroku stwierdzającego niekonstytucyjność przepisów o ryczałtach za noclegi dla kierowców w transporcie międzynarodowym, po uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26.10.2017 r. sądy generalnie przyjęły stanowisko Sądu Najwyższego, w myśl którego kierowcy wciąż mają prawo domagać się zapłaty ryczałtów w wysokości wynikającej z rozporządzenia tylko w oparciu o inną podstawę prawną – nie ustawę o czasie pracy kierowców, lecz bezpośrednio kodeks pracy i przepisy rozporządzenia o należnościach z tytułu podróży służbowych. Niedawny wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi wyłamuje się z tej linii i sięga do istoty stanowiska Trybunału Konstytucyjnego o sprzeczności regulacji dotyczących ryczałtów z Konstytucją.
Tło sprawy przed Sądem Okręgowym
Sytuacja, którą zajmował się sąd, była dość typowa. Przewoźnik przegrał prawomocnie postępowanie z powództwa kierowcy o wypłatę ryczałtów za noclegi. Po wspomnianym wyroku Trybunału przewoźnik złożył skargę o wznowienie postępowania, powołując się na niezgodność z Konstytucją przepisów, na których oparto rozstrzygnięcie. Skarga została jednak w dniu 28.11.2017 r. odrzucona – najwyraźniej sąd uznał, że wyrok TK nic nie zmienia w kwestii zasadności zasądzania ryczałtów. W wyniku zażalenia do Sądu Najwyższego orzeczenie o odrzuceniu skargi zostało uchylone, a Sąd Okręgowy otrzymał sprawę do ponownego rozpoznania w innym składzie. I tu zaczyna się ciekawie.
Co mógł zrobić Sąd Okręgowy?
Sąd, rozpoznając ponownie sprawę, mógł po prostu powołać się na uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego i przyjąć, że jakkolwiek przepisy ustawy o czasie pracy kierowców są niezgodne z Konstytucją, to ryczałt się kierowcy należy na podstawie przepisów kodeksu pracy i rozporządzenia wydanego na ich podstawie. Rozwiązanie takie było łatwe i bezpieczne, bo odwołanie się do autorytetu Sądu Najwyższego broni zwykle przed ewentualną krytyką i zwiększa szanse na utrzymanie się wyroku w wyższej instancji. Tym większe wyrazy uznania należą się sądowi, że postanowił zbadać sprawę głębiej.
Niekonstytucyjne nie tylko odesłanie ale sama zasada
Sąd Najwyższy w swojej uchwale skupił się tylko na jednym aspekcie wyroku Trybunału tj. kaskadowości przepisu ustawy o czasie pracy kierowców, który odwoływał się do kodeksu pracy, a ten z kolei do przepisów rozporządzenia o należnościach z tytułu podróży służbowych. Pominął jednak inne przyczyny niekonstytucyjności regulacji stwierdzonych przez Trybunał. To pozwoliło Sądowi Najwyższemu uznać, że problem znika, jeśli zamiast na podstawie ustawy o czasie pracy kierowców ryczałty zasądzi się bezpośrednio na podstawie kodeksu pracy – nie ma już wówczas krytykowanej przez Trybunał kaskadowości i wszystko jest w porządku.
Sąd Okręgowy w opisywanym wyroku dużo dokładniej wczytał się w treść wyroku Trybunału i zwrócił uwagę, że:
- Trybunał za wadliwe uznał stosowanie do kierowców regulacji rozporządzenia o należnościach z tytułu podróży służbowych, gdyż te zostały zaprojektowane dla innej niż kierowcy kategorii pracowników
- zdaniem Trybunału skoro sytuacja kierowców, którzy są cały czas w podróży służbowej i pracowników, którzy takie podróże odbywają incydentalnie, jest zasadniczo różna, w odniesieniu do kierowców powinna istnieć odrębna regulacja podróży służbowych
- potraktowanie w sposób identyczny podmiotów nierównych jest nieprawidłowe z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równości oraz poszanowania negocjacyjnego systemu określenia poziomu wynagrodzeń i diet
- przesądzenie przez ustawodawcę, że art. 77(1) par. 5 k.p. i rozporządzenie o należnościach z tytułu podróży służbowych mają mieć zastosowanie do każdego wykonanego przewozu w transporcie, jest sprzeczne z ratio legis tych przepisów i świadczy o nieadekwatności przyjętego środka w stosunku do regulowanej dziedziny.
Dochodzenie stawek z rozporządzenia niedopuszczalne
W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, iż wyrok Trybunału Konstytucyjnego „wyklucza możliwość dalszego stosowania rozporządzeń o podróżach służbowych, jako podstawy roszczeń kierowców w transporcie międzynarodowym przez odwołanie do art. 2 ust. 7 ustawy o czasie pracy kierowców i przyjęcie, że do rekompensaty za podróż służbową będą miały zastosowanie przepisy powszechnie obowiązujące, w tym art. 77(1) par. 5 k.p.”
Sąd stwierdził zarazem, że jedynym przepisem, który po wyroku Trybunału może mieć zastosowanie do roszczeń kierowców, jest art. 77(1) par. 1 k.p. stanowiący, że pracownik ma prawo do zwrotu kosztów podróży służbowej.
W praktyce zatem przewoźnik może zostać zobowiązany do zwrotu kierowcy kosztów noclegu wyłącznie w sytuacji, gdy kierowca udowodni wysokość poniesionych kosztów. Brak natomiast podstaw do tego, by kierowcy dochodzili od przewoźników zryczałtowanych kosztów wg stawek z rozporządzenia, z wyjątkiem przypadków, gdy takie stawki wynikają z układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania lub umowy o pracę.
Czy inne sądy skorzystają z przykładu?
Oczywiście nie ma gwarancji, że sądy w innych sprawach będą wyrażać podobne stanowisko, ale sam fakt, że taki wyrok zapadł, może skłonić inne składy orzekające do głębszej analizy wyroku Trybunału i rozstrzyganie spraw zgodnie z jego istotą, a nie w oparciu o jego błędną interpretację wyrażoną w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego. Warto zatem powoływać się w prowadzonych sprawach na to orzeczenie i wnioski z niego wypływające.
Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 5 listopada 2018 r. sygn. VIII Pa 147/18
Świetny i ukazujący te wszystkie nieścisłości artykuł:)