Skutki wyroku Trybunału dla toczących się postępowań w sprawach o ryczałty

Zeszłotygodniowy wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawach o ryczałty był niewątpliwie bardzo dobrą wiadomością dla przewoźników prowadzących z kierowcami spory o wypłatę ryczałtów za noclegi w podróżach służbowych i sprawa była szeroko komentowana na gorąco tuż po ogłoszeniu wyroku. Warto dziś na spokojnie zastanowić się nad skutkami orzeczenia dla trwających postępowań sądowych.Czy to wyrok?

W komentarzach pod tekstami o rozstrzygnięciu Trybunału pojawiają się czasami wątpliwości (a może raczej nadzieje kierowców), czy  wobec naruszeń procedury wskazanych w zdaniu odrębnym sędzi Przyłębskiej mamy w ogóle do czynienia z wyrokiem Trybunału czy tylko z niewiążącym stanowiskiem, które może potem zostać zmienione. Moim zdaniem przewoźnicy nie mają się czego obawiać.

Po pierwsze wobec wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11.08.2016 r. przepisy, których naruszenie zarzuciła sędzia Przyłębska, zostały uznane za niezgodne z Konstytucją – co nawet sama sędzia przyznała – a tym samym nie mogły stanowić podstawy do działania Trybunału. Fakt, że wyrok ten nie został opublikowany, nie ma znaczenia, gdyż wobec podważenia domniemania ich konstytucyjności żaden organ – w tym Trybunał – nie jest zobowiązany do ich przestrzegania.

Po drugie nawet gdyby rzeczywiście doszło do naruszenia przepisów nakazujących rozpoznanie sprawy najwcześniej po 6 miesiącach od dnia wejścia w życie ustawy i to w takiej kolejności, w jakiej wpłynęła ona do Trybunału, nie miałoby to żadnego znaczenia dla skuteczności wyroku. Nawet w zwykłym postępowaniu sądowym naruszenia procedury tylko wówczas są istotne, gdy wpływają na treść rozstrzygnięcia, a tutaj kolejność rozpoznania spraw nie miałoby na to żadnego wpływu. Dodatkowo wyroku Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i nawet ewentualne naruszenia procedury nie wpływają na ich ważność, gdyż nie ma żadnego organu, który mógłby takie naruszenia wiążąco stwierdzić i określić ich wpływ na treść orzeczenia.

Reasumując w dniu 24.11.2016 r. zapadł wyrok, a sprawa została zakończona i nie będzie rozpoznawana ponownie.

Co z tą publikacją?

Część osób zastanawia się też, jaki wpływ na sytuację prawną przewoźników będzie miało to, że z dużym prawdopodobieństwem wyrok nie zostanie opublikowany w Dzienniku Ustaw z uwagi na spór, który rząd toczy z Trybunałem Konstytucyjnym. Uważam jednak, że przewoźnicy nie muszą się braku publikacji obawiać.

Po pierwsze Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 26.04.2016 r. jasno wskazało, że już z chwilą wydania wyroku znika domniemanie konstytucyjności przepisu uznanego przez Trybunał za niezgodny z Konstytucją. Tym samym sądy w prowadzonych obecnie sprawach powinny uznawać, iż przepisy ustawy o czasie pracy kierowców w zakresie, w jakim przyznają kierowcom prawo do ryczałtów za noclegi w wysokości określonej w rozporządzeniu, są niekonstytucyjne, a w konsekwencji odmawiać ich stosowania. Nawet gdyby jakieś sądy niższych instancji nie podzielały stanowiska Sądu Najwyższego – co bardzo mało prawdopodobne – to zdecydowana większość spraw o ryczałty ma charakter kasacyjny tzn. mogą one w ostateczności trafić do Sądu Najwyższego, który z pewnością zastosuje taką interpretację przepisów. Zgodnie z art. 398(2) par. 1 k.p.c. skarga przysługuje bowiem we wszystkich sprawach z zakresu prawa pracy, w których wartość przedmiotu sporu wynosi co najmniej 10.000 zł. Rzadko która sprawa o ryczałty dotyczy niższej kwoty.

Po drugie nawet gdyby się zdarzyło, że sądy jednak będą orzekać wciąż na podstawie przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją, a sprawa nie będzie mogła trafić do Sądu Najwyższego, przegranemu przewoźnikowi przysługiwać będzie roszczenie odszkodowawcze od Skarbu Państwa za bezprawne wstrzymanie publikacji wyroku, co doprowadziło do wydania niekorzystnego rozstrzygnięcia na niekorzyść przewoźnika.

Dlatego też wyrok Trybunału będzie wywierał korzystne skutki dla przewoźników, niezależnie od tego czy zostanie opublikowany, czy nie.

Jakie będą rozstrzygnięcia sądów?

Trybunał Konstytucyjny w ustnych motywach wyroku nie wskazał, jak powinny postępować obecnie sądy wobec stwierdzenia niekonstytucyjności przepisów o ryczałtach w odniesieniu do kierowców transportu międzynarodowego. Trybunał stwierdził, że sądy same powinny obecnie ocenić stan prawny i rozstrzygać sprawy w oparciu o te ustalenia.

W mojej ocenie w zdecydowanej większości przypadków skutkiem wyroku Trybunału powinno być oddalenie roszczeń kierowców o zapłatę ryczałtów za noclegi z tytułu zagranicznych podróży służbowych. Podstawą dochodzenia roszczeń w prawie wszystkich wypadkach są bowiem właśnie postanowienia art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców w związku z art. 77(5) par. 2, 3 i 5 kodeksu pracy w związku z  par. 9 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia z 2002 r. (w przypadku podróży służbowych do marca 2013 r.) i par. 16 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia z 2013 r. (w przypadku podróży służbowych od kwietnia 2013 r.), które zostały obecnie uznane za niezgodne z Konstytucją w zakresie, w jakim odnoszą się do kierowców transportu międzynarodowego. Skoro więc sądy powinny obecnie odmawiać stosowania tych przepisów, brak jest podstaw do dochodzenia od przewoźników ryczałtów za noclegi w wysokości wynikającej z przepisów rozporządzeń z 2002 i 2013 r.

Tym samym sądy powinny oddalać wszystkie powództwa, w których kierowcy domagają się zasądzenia należności w powołaniu na przepisy rozporządzeń, jako wniesione bez podstawy prawnej.

Co z ryczałtami z regulaminów?

Pojawia się zarazem pytanie, czy roszczenia kierowców powinny zostać oddalone, jeśli obowiązek wypłaty ryczałtów za noclegi przewidziano w układzie zbiorowym pracy, regulaminie wynagradzania czy umowie o pracę. Moja odpowiedź na takie pytanie jest typowo prawnicza: to zależy 🙂

Jeśli bowiem regulacja wewnątrzzakładowa nie odwołuje się do przepisów rozporządzeń uznanych za niezgodne z Konstytucją, nie ma podstaw do uznania ryczałtów za nienależne. Podkreślić należy, że Trybunał uznał za niezgodne z Konstytucją tylko przepisy rozporządzeń nakazujących wypłatę ryczałtów w określonej wysokości. Trybunał nie uznał natomiast za niekonstytucyjny przepisu art. 77(5) par. 3 kodeksu pracy, który pozwala pracodawcom prywatnym na swobodne określanie należności z tytułu podróży służbowych. Jeśli zatem przewoźnik przewidział w aktach wewnątrzzakładowych, że kierowcy będą otrzymywać ryczałty za nocleg np. w wysokości 40 EUR za dobę, taka regulacja jest obowiązująca i kierowcy mają prawo domagać się wypłaty ryczałtu w tej wysokości. Podstawą ich roszczeń nie są bowiem przepisy rozporządzeń uznane za niezgodne z Konstytucją, ale regulacja obowiązująca w danym zakładzie pracy.

Z mojego doświadczenia wynika jednak, że jeśli w regulaminie przewidziano rzeczywiście wypłaty ryczałtów, najczęściej takie wypłaty były dokonywane, a kierowcy dochodzący roszczeń w takiej sytuacji kwestionują wysokość określonych w regulaminie ryczałtów, wskazując, że są one niższe niż przewidziano w przepisach odpowiednich rozporządzeń. Takie roszczenia nie będą mogły być uwzględnione, gdyż Trybunał uznał przepisy rozporządzeń za niezgodne z Konstytucją w zakresie odnoszącym się do kierowców transportu międzynarodowego, więc nie można kwestionować niezgodności postanowień regulaminu wynagradzania z niekonstytucyjnymi przepisami.

Inaczej jednak będzie wyglądać sytuacja, gdy akty wewnątrzzakładowe jedynie odsyłają do przepisów rozporządzeń np. wskazując, że pracownikom przysługują należności z tytułu podróży służbowych na zasadach określonych w rozporządzeniu. Taki zapis nie ma bowiem w praktyce warstwy normatywnej, a pełni jedynie funkcję informacyjną. Jeśli więc przepisy rozporządzeń, do których odwołuje się np. regulamin wynagradzania, okazały się niekonstytucyjne, kierowcy nie mogą na podstawie takiego regulaminu dochodzić roszczeń od przewoźników. Sam regulamin nie stworzył bowiem po stronie pracodawcy wypłacania ryczałtów – obowiązek taki wynika z rozporządzeń, ale w myśl orzeczenia Trybunału nie odnosi się on do kierowców w transporcie międzynarodowym. W tym wypadku więc sądy powinny oddalić powództwa wobec braku podstawy prawnej roszczenia.

Reasumując – skutki wyroku powinny prowadzić w bardzo dużej części przypadków do oddalenia roszczeń kierowców. Oczywiście czas pokaże, na ile te przypuszczenia się sprawdzą, ale obecnie istnieją bardzo duże podstawy do optymizmu.

A co ze sprawami już zakończonymi? O tym w następnym wpisie 🙂